Maulidi ya Homu (Homu Mevlidi): Zanzibar’ın Tasavvuf Töreni
Kökenleri Arap dünyası ve Afrika geleneklerine dayalı bir tasavvufî tören olan Homu Mevlidi bugün Zanzibar’da hâlen yapılmaktadır. Rifaîlik ile bağlantılı olan Homu Mevlidi geleneği, Mısır’da başlamış, oradan yakın doğuya, Endonezya’ya, Komor Adaları’na ve Zanzibar’a kadar uzanmıştır. Homu Mevlidi geleneğinin bugün icrâ edilen hâlinin 1800’lü yıllarda Irak’tan Zanzibar’a ulaştığı düşünülmektedir. İslâmî öğeleri taşıyan bu müzik ve gelenek, zaman içerisinde yerel Ngoma davulları ile yapılan müziklerle birleşmiş ve Zanzibar’a özgü yeni hâli ortaya çıkmıştır.
Hz Muhammed (S.A.V.)’in doğumunu anlatan mevlid geleneğinin oldukça özgün bir türü olan Homu Mevlidi; bugün hâlen düğün, doğum günü kutlamaları, sünnet törenleri gibi pek çok mecliste icrâ edilmekte ve Doğu Afrika topraklarında yaşayan Müslüman halkların kutlamalarında önemli bir yer tutmaktadır. Homu Mevlidi geleneği bugün Zanzibar’daki Müslümanlar tarafından Arapça ve Kishwahili kabilesinin yerel dilinde sürdürülmektedir.
Homu Mevlidi, Kurân-ı Kerîm’den kısa surelerin okunması ile başlar. Daha sonra topluluk üyelerinden biri, temel bir ritim eşliğinde sadece insan sesi ile bir giriş yapar. Bu ritim ve sesin şiddeti, pirinç bir tepsiye ahşap bir çubukla vurulan ritim eşliğinde gittikçe artarak mekânı çevreler. Aynı anda “Cellabiya” adı verilen beyaz kıyafet ve başlıklar giyinmiş her yaştan erkek ve delikanlılar, sıraya dizilerek el ve kol hareketleri ile âhenge eşlik ederler. Topluluğun hareketlerini “rusi” adı verilen zakirbaşı yönetir. Topluluğun diğer üyeleri ise ikinci bir sıra oluşturur ve sağdan sola doğru sallanarak ilâhîler söylerler. Daha sonra yavaş başlayıp, gittikçe daha tempolu hâle gelen bendirlerin kullanıldığı “dhala” adı verilen kısım başlar. Üç ya da dört bendir kullanılan bu kısma duâlar eşlik eder. Aynı zamanda mevlid boyunca topluluk üyelerinden biri “şawişi” olarak görevlendirilir. Şawişi, mevlid boyunca öd ağacı dalları ve tütsüler yakar, hem topluluk üyeleri hem de izleyicilerin üzerine gül suyu serper.
Topluluğun en ön sırada dizlerinin üstünde oturan üyeleri, yavaş el hareketleri ile raks etmeye başlar ve yavaş yavaş baş ve tüm vücudlarını âheng içerisinde hareket ettirerek mevlidi görsel bir şölene dönüştürürler. Mevlid esnasında sergilenen tüm hareketler her biri ayrı ayrı adlandırılan kısımlardan oluşur ve hangi kısmın sergileneceğine, müziğin derinliğine göre rusiler karar verir. Minik el hareketleri, namazdan esinlenilen yavaş baş hareketlerinden baş ve vücudun savrulduğu, baş üstüne uzanan ellerle tempolu alkışa kadar uzanan çeşitlilikteki hareketlere zaman zaman dişler arasında tutulan başlıklar da eşlik eder. Zaman zaman arkaya doğru tamamen uzanan dansçılar dayanıklılıklarını ve canlılıklarını arttıran akrobatik hareketler de sergilerler.
Allâh ve Hz. Muhammed (S.A.V.) için Arapça ve Swahili dillerinde yazılan kasîdelerin okunduğu kısımlarda ise şiirler birbirine bağlanarak potpuri oluşturulur. Böylece İslâmiyet’in farzları ile cennet ve cehennem olguları hatırlatılır. Homu Mevlidi, kültürel bir tören olarak tanımlansa da, mevlidi sergileyen topluluk üyeleri hayır duâsı almak isterler.
Mtendeni Mevlid Topluluğu
"Maulidi ya Homu ya Mtendeni" topluluğu 1960’lu yılların ortalarında, Homu Mevlidi geleneğini dedesinden öğrenen Şeyh Majid Said Mansour tarafından kurulmuştur. Önceleri "Maulidi ya Homu ya Mwembe Tanga" olarak kurulan topluluk, daha sonra yoğunlaştıkları Mtendeni bölgesinin ismini almıştır. Kurulduğu ilk günden beri herkesçe bilinen bu topluluk, bugün Zanzibar’ın Homu Mevlidi icrâcıları arasında en sevilenidir.